MOTORUN YAĞLAMA SİSTEMİ

Yağ pompası kartelden (resimde alttaki içi siyaha boyalı kısım) yağı çeker ve filtreden geçirip krankın içindeki yağ kanallarından yataklarıda yağlayarak iteceklerde, supaplarda, piston ve segmanlarda yağlama sağlayarak tekrar kartele dönerek bir turu tamamlamış olur.
PİSTONLAR, SEGMANLAR VE PİMLER

Piston yakıttaki potansiyel enerjiyi krankı çeviren kinetik enerji haline getirir. Piston motor silindirinde aşağı yukarı hareket eden silindir şeklinde içi oyuk bir parçadır. Etrafında (yukardaki animasyondada gördüğünüz gibi) segmanların bulunduğu kanalllar vardır. Pistonlar silindire kolayca girecek şekilde tasarlanmıştır. Bu sıkı ve tam geçmeyi segmanlar sağlarlar.

Pistona işini yapması için 4 hareket gereklidir (ikisi yukarı ikisi aşağı). Birincisi emme hareketidir. Bu aşağı doğru bir hareket olup silindiri yakıt ve hava karışımı ile doldurur. İkincisi yukarı doğru olup karışımı sıkıştırmaya yarar. Piston silindirin içinde gelebileceği maksimum yüksekliğe gelmeden bujiler kıvılcımla yakıtı ateşler. Bu pistonun üçüncü hareketini aşağı doğru yapmasına sebep olur. Üçüncüye yanma hareketide denir. Dördüncü vede egzos hareketinde yanmış gazlar egzos sistemi ile dışarı atılır.

Pimler pistonu piston kollarına bağlar. Piston kolu pistonun içindeki oyuktan yukarı doğru gelir. Her iki taraftaki ve piston kolunun üzerindeki deliklere oturan pimler aradaki bağlantıyı sağlar.

Pistonlar hafif ve ısıyı iyi geçirdidkleri için aluminyumdan yapılmıştır. Pistonların çeşitli fonksiyonları vardır. Öncelikle patlamanın sağladığı kuvveti kranka aktarırlar, böylece krankın dönmesi sağlanmış olur. Pistonlar ayrıca hareketli bir sıkıştırıcı vazifesi görürken patlamayı silindirin içinde tutarlar. Ayrıca piston kolunun küçük kenarı için rulman gibi çalışır. En zor iş ise patlamadan doğan ısıdan kurtulup başka yere gitmesini sağlamaktır.

Pistonun başı yada tacı (animasyonda yukarı bakan yüzey) patlayıcı kuvvetle karşı karşıya kalan kısımdır. Düz, içbükey, dışbükey yada turbulansı ilerletmek üzere veya patlamayı kontrol için herhangi bir şekilde olabilir.
EGZANTRİK KAYIŞI / ZİNCİRİ

Otomobil motoru metal bir egzantrik zinciri veya esnek kanallı bir kayış (triger kayışı) ile egzantrik miline bağlanır. Bu zincir veya kayışla süpapların açılış ve kapanışı "zamanlanır". Egzantrik mili krankın her iki dönüşünde bir kere döner.
SİLİNDİR KAPAĞI

Silindir kapağı motorun silindirleri örten metal parçasıdır. Motor bloğunun üstüne cıvata ile bağlanır, yanma odalarını, su kanallarını ve supapları (OHV Motorlarda) bulundurur. Silindir kapak contası kapak-blok bağlantısındaki kanalların ve silindirlerin yağ ve su sızdırmamasına yarar.
İTİCİ ÇUBUKLAR

İtici çubuklar egzantrik milinden aldığı hareketi piyanolara verir. İçlerinden pompalanan yağ supapları ve piyanoları yağlar.
VOLANT DİŞLİSİ

Volant dişlisi kranka bağlı büyükçe bir dişlidir, aynı zamanda debriyajın bir yüzünüde oluşturur.
KRANK

Krank, pistonların karşılıklı hareketini bir eksen etrafında dönen harekete çevirir. Aynı bir bisikletin pedalları gibi. Krank genelde çelik döküm veya demirden yapılmıştır. Pistonlara piston koluyla bağlanır.
ANAYATAKLAR

Krank anayataklar sayesinde bloğun içinde ki yerine oturur. Silindir sayısından bir fazla anayatak olmalıdır. Anayataklar krankın duruşunu destekledikleri gibi ileri-geri hareketinide "gezici ay"lar sayesinde kontrol eder.
PİSTON KOLLARI

Piston kolları pistonları kranka bağlar. Üst kısmında psiton piminin geçmesi için bir delik vardır alt kısım (büyük olan) ise kranka bağlanır. Genelde Çelik döküm veya aluminyumdan imal edilmiştirler.
KOL YATAKLAR

Piston kollarının alt (kranka bağlanan) kısımları içinde krankla piston kolunun arasında bir tür rulman vazifesi görürler.
YAĞ POMPASI

Yağ pompası basınçlandırılmış yağı motorun çeşitli kısımlarına gönderir. Dişli ve dönen pompalar en çok bilinen örnekleridir. Dişli pompa, egzantrik mili tarafından yönetilen iki dişliden oluşur. Dişliler aynı ölçüde ve yağ pompasına sıkıca geçmiş halde bulunurlar. Dönen pompalar ise egzantrik mili tarafından çalıştırılar.
PİSTON HAREKETİ

Pistonlar aynı bisiklet pedalını çeviren bacaklar gibidirler. Bacaklarınızı piston gibi düşünün, pedalların üzerinde aşağı yukarı gider gelirler. Pedallar ise piston kolları gibidirler, bacaklarınıza "bağlanmıştır". Pedallar ise tekerleri döndüren bisiklet krankına bağlıdırlar. Otomobilin bulunmasında bisikletin rolü çok büyük olmuştur, hatta Henry Ford'un ilk otomobilini "Quadrisiklet" (dört tekerlekli bisiklet) diye adlandırmışlardır.
SİLİNDİR

Silindir, bloğun içinde pistonu içine alan yuvarlak deliktir. Hava yada su soğutmalı bütün otomobil motorları, iki veya dört zamanlı olması farketmeden, birden fazla silindire sahiptir. Bu çok sayıdaki silindir V tipi motorlar haricinde düz olarak sıralanmıştır. Özel amaçlı, örneğin havacılıkta kullanılan motorlar ise başka şekillerde sıralanmış olabilir. Dört silindirli ilk otomobil 1907 model Buick olmuştur.
YAĞ CONTALARI - KEÇELERİ

Yağ contaları kauçuk ve metal karışımlı maddelerdir. Genelde şaftların uç kısımlarında olurlar. Motor, şanzıman yağlarıi direksiyon hidroliklerinin sızmasını önlerler. Şaftların etrafında sıkıca durup sızıntıya meydan vermedikleri gibi esnek olarakda tasarlanmışlardır. Yağ keçeleri sızıntıların ana sebepleridir ve çok ucuz bir fiyata değiştirilir. Ama bazı keçeleri değiştirmek çok güç olabilir, bunun sonucunda işçilik ücretleri daha farklıdır.
YAĞ KONTROL ÇUBUĞU

Yağ kontrol çubuğu, motor yağı seviyesini kontrola yarayan metal bir çubuktur. Yağ çubuğu kartere kadar uzanan bir borunun içindedir. Çekip üzerindeki işaretlerden yağın ne kadar eksik olduğunu görebilirsiniz, Eğer yerine takmayı unutursanız, yağ çubuğu borusundan içerdeki yağın bir kısmı dışarı atılabilir.
YAĞ FİLTRESİ

Yağ filtresi motorun yağlama sistemine bağlı olup kir ve aşındırıcı maddeleri motor yağından ayırır. Ama motor yağını sulandıran benzin veya asitler gibi şeyleri ayırma özelliği yoktur.

Modern otomobiller "atom tipi" filtreler kullanır. Bu filtrelerde tüm motor yağı yataklara gelmeden filtrelenir. Eğer filtre tıkanırsa, bypass supabı yatakların yağlanmasını sağlar. En yaygın bir diğer örnekte "eleman tipi" filtrelerdir.
YAĞ KANALLARI

Motorun içerisinde yağı hareketli parçalara iletmek için çeşitli kanallar vardır. Bu kanallar yağı her yere aynı basınçla iletmek üzere tasarlanmıştır. Eğer kanallar tıkalıysa etkilenen parçalar kilitlenir. Öncelikle yağsız kalan parçalar sonrada tüm motor bundan hasar görür.

Yağ kanalları motorun bağlantı elemanları arasına matkapla akıllıca oyulmuşlardır. Bu sayede pistonlar gibi çok hareketli parçalara yeterli yağlanma sağlanmıştır. Yağ pompasından başlayarak sistemin bütün ana parçalarında kanallar vardır. Piston ve kollarında ise kanallar tasarımları gereği krank ve kollar bir hizaya geldiğinde delikler açılır ve yağlama yapılır.
YAĞ KARTERİ

Krankın altında motorun can suyu olan yağı taşıyan "karter" bulunur. Genelde ince çelikten yapılan bu parça krankın etrafından akan yağları toplar. En derin bölmesinde ise yağ pompası bulunur. En alt noktasında ise yağ süzme deliği vardır. Motor yağı değiştirilirken bu delikten dışarı süzdürülür. Delik ve deliğin tapası mıknatıslı olup, yağın içindeki küçük metal parçalarını toplamaya yarar.

ÖNEMLİ: Aracınızın yağı değişirken servisler yağı ya süzdürüp dışarı alırlar yada son zamanlarda yaygınlaşan emiş yapan vakumlu sistemlerle yağ çubuğu deliğinden içeri bir hortum salarak vakumla yağı emdirip boşaltırlar. Bizce en iyisi "karter tapasını" açarak süzdürmedir. Çünkü vakum yoluyla emdirirken karter tapası civarında bulunabilecek metal parçalarının motorun içinde kalma riski vardır. Uzun zamanda biriken metal parçalar süzdürülmezse motor parçalarında, kanallarında tıkanmaya sebep olabilir. Bunun sonucu motorun bazı parçaları yağsız kalıp, kilitlenmelere, önemli motor arızalarına sebep olabilir

__________________

SUPAP FİNCANI (KADEHİ)
Supap fincanı supaplarla egzantrik milinin bağlantısını sağlar. Milin yukarı itmesi ile supaplar açılır.

Motor yağı fincan gövdesine basınçla gelir. İç pistonun dibindeki küçük delikten pistonun altına geçer. Yağ itici çubuğa gelinceye kadar pistonu iter. Egzantrik mili supab fincanını kaldırınca basınç iç pistona uygulanmış olur, bu pistonda yağı küçük delikten içeri itmeye çalışır, fakat küçük bir engelleyici supap buna izin vermez.

ÜST KAPAK
Üst kapak silindir kapağının üzerini örter. Silindir kapağının üzerinde supap yayları, kollar, supap kaldırıcılar, itici çubuklar ve OHC motorlarda egzantrik mili bulunur. Üst kapak supap ayarı için sökülebilir. İçinde belli bir basınçla yağ dolaştığı için üst kapak yağ sızdırmazlığı için önlem alınmalıdır çinkiü motordaki yağ kaçaklarının çoğu üst kapak kaynaklıdır.

Eski arabalarda üst kapak zamanla vidaların kuvvetli sıkılmasıyla eğrilmiş olabilir. Bunun sebebi çok ince sactan yapılmış olmasıdır.

Kontrol için üst kapak sökülür conta çıktıktan sonra tekrar silindir kapağının üzerine koyup bakılır. Kapak düz oturuyorsa sorun yoktur. Döküm kapaklarda eğrilme varsa atılmalıdır, sactan yapılmış kapaklar tekrar düzeltilebilir.

Üst kapak contasının sıkıştırılmış bir görünümü varsa, bu bazı noktalarda sızdırmazlık görevini görmediği anlamına gelir. Sonucunda motorun yanlarından akan yağlar kötü bir görünüm ortaya koyar. Kimi üst kapaklara üzerlerinde başka parçalar olduğu için erişim güçtür.

Bazı kronikleşmiş sızıntılar iki tane üst kapak contasının yapıştırılıp yerine monte edilmesiyle giderilebilir.

SUPAP PORT'U
Supap portları silindir kapağındaki deliklerdir. Emme portlarından yakıt karışımını alırlar egzos portlarıda egsozu dışarı atar.

SUPAPLAR
Supapların görevi Supap Portlarını açıp kapamaktır. Eğer protlar hep açık kalırsa yanma odasında patlayan yakıt portlar yoluyla çıkar. Patlama pistonu aşağı itebilmek için hep yanma odasında tutlmalıdır. Supaplar doğru zamanda açılıp kapanmak üzere ayarlanmıştır. Biri yakıt ve hava karışımını içeri alır (emme supap) ve kapanır. Yakıt patlayıp pistonu aşağı ittikten sonra diğer supap egsozu dışarı atar.

SUPAP KAYITLARI
Supaplar supap gövdesi tarafından dik tutulurlar. Supap gövdesi, supabın uzun ve düz olan tarafıdır, aynı çiçeğin gövdesi gibi. Silindir kapağında supap gövdeleri için delikler bulunur. Yıpranmış supap kayıtları yanma odasına yağ girmesine sebep olur ve sonucunda aracın egsozundan mavi duman çıkar.

SUPAP YAYLARI
Supap yayları, supaplar egzantrik tarafından açılana kadar pozisyonlarını sıkıca korusunlar diye kullanılırlar. Egzantrik döndükten sonra (basınçı serbest bırakır) yaylarda supapları kapar.

SUPAP LASTİKLERİ
Supap lastikleri supap gövdesinin sonuna doğru bulunur. Görevi fazla yağın supap kayıtları ile supap gövdesi arasına girmesini engellemektir.

EGZANTRİK MİLİ (CAMSHAFT)
Egzantrik mili (camshaft), egzantrik zinciri veya triger kayış tarafından hareketlendirilen ve üzerinde tümsekleri bulunan bir şafttır. Direk veya bazı parçalar ile emme (yakıt) ve egsoz supaplarını açıp kapamaya yarar.

SUPAP İTİCİLERi
İticiler egzantrik milindeki kuvveti supaplara iletmeye yarar. İticiler bulundukları pozisyondan aldıkları kuvveti supap gövdesinin açılma hareketi için kullanır.

PİYANOLAR
Piyanolar iticideki kuvveti supaplara iletir.


SOĞUTMA SİSTEMİ GENEL
Motorun soğutma sisteminin amacı motordaki fazla ısıyı giderip, motoru en verimli ısıya en kısa zamanda yükseltip o ısıda kalmasını sağlamaktır. İdeal olanı çalışma şartları ne olursa olsun soğutma sistemi motoru en verimli ısıda çalıştırmalıdır.

Yakıt motorda yandıkça yakıttaki enerjinin 1/3 ü kuvvete çevrilir. 1/3 ü ise hiç kullanılmadan egsozdan gider ve geri kalan 1/3 ise ısı enerjisine dönüşür.

İçten yanmalı motorlarda herhangi bir tür soğutma sistemi mutlaka gereklidir. Hiç bir soğutma sistemi bulunmazsa yanan yakıttan açığa çıkan ısıdan parçalar erir ve pistonlar silindirlerin içinde hareket edemeyecek kadar genişler.

Su soğutmalı bir motorun soğutma sistemi: motorun su kanalları, termostat, su pompası, radyatör ve kapağı, elektrikli veya kayışlı fan, hortumlar, kalorifer radyatörü ve genleşme kavanozundan oluşur.

Yakıt yakan motorlar büyük miktarda ısıyı açığa çıkarırlar; açığa çıkan ısı 1500 dereceyi bulabilir. Fakat normal çalışma ısısı 600 derece civarındadır.

Egsoz sistemi ısının çoğunu alır, fakat motorun silindir duvarları, pistonları, ve silindir kapağı gibi parçalar da büyük miktarda ısıyı absorbe eder. Eğer motorun bir kısmı çok ısınırsa yağ tabakasının koruma kabiliyeti kalmaz, yağsızlık da motora büyük hasar verebilir.

Diğer taraftan, eğer motor düşük hararette çalışırsa hiç verimli olmaz, yağ kirlenir, tortular oluşur, yakıt sarfiyatı artar--egsoz emisyonlarından bahsetmiyoruz bile!.. Bundan dolayı motor ısınana kadar soğutma sistemi devreye girmeyecek şekilde tasarlanmıştır.

Soğutma sistemleri su ve hava soğutmalı olmak üzere ikiye ayrılır. Bir çok otomobil motorları su soğutmalıdır; hava soğutması daha çok uçaklarda, motorsikletlerde ve çim biçme makinlarında kullanılır.

Su soğutmalı motorlarda su veya soğutucu sıvı (antifriz) motor bloğu ve silindir kapağındaki kanallardan dolaşır. Antifriz motor parçalarıyla dolaylı biçimde temas eder. Parçaların içinden geçerken ortaya çıkan ısıyı absorbe eder ve radyotörün içinden geçerek antifrizi tekrar soğutur. Sonra aynı yolu tekrar dolaşır. Bu işlem motor çalıştığı müddetçe devam eder.

Soğutma sisteminin basıncı ölçülerek hafif kaçaklar varmı anlaşılır, Varsa mevcut kaçaklar bulunduktan sonra büyük bir probleme sebep olmadan giderilir.

KALORİFER RADYATÖRÜ
Kalorifer radyatörü aracın için ısıtmada kullanılır. Kalorifer radyatörü torpidonun içinde bulunur, ısınmış antifrizin bir kısmı bu radyatörden geçirilir. Hemen arkasında bulunan küçük elektrik fanı çalıştırılınca aracın içi ısıtılmış olur.