Genel anlamıyla verimlilik, üretim sürecinde kullanılan çeşitli faktörler (girdiler) ile bu sürecin sonunda elde edilen ürünler (çıktılar) arasındaki ilişkiyi ifade etmektedir. Bu anlayışı formüle etmeye çalıştığımızda; “üretilen mal ve hizmet miktarı ile bu mal ve hizmet miktarının üretilmesinde kullanılan girdiler arasındaki oran” olarak ifade edebileceğimiz çıktı/girdi formülasyonu oluşmaktadır. Formülün payında işlenilen parça, üretilen mamul veya yarı mamul, ödenen kâr payları gibi unsurlar yer alabilirken paydasında işgücü, hammadde, teçhizat ve makineler, yardımcı madde ve enerji gibi faktörlerin miktarları veya parasal değerleri kullanılabilmektedir.

 

Verimlilik ölçümleri; tek bir girdi (kısmi verimlilik), birden fazla girdi (çoklu faktör verimliliği) veya bütün girdiler (toplam verimlilik) için yapılabilmektedir. Bu verimlilik ölçümlerinden hangisinin kullanılacağı esas itibariyle ölçümün sebebine bağlıdır. Eğer sebep işgücü verimliliğindeki gelişmeleri izlemekse, girdi ölçüsü olarak işgücü kullanılacaktır. Kısmi Verimlilik hesabıyla faktörlerin her birine ne derece müdahale etmek gerektiği belirlenebilir. İşletmeler tarafından işgücü verimliliği (çıktı/işgücü) ve makine verimliliği (çıktı/makine) gibi kısmi verimlilik ölçümleri sıklıkla kullanılmaktadır Bununla birlikte, bir şirketin genel performansını ölçmede kullanılacak ölçüt, tüm girdi ve çıktıları dikkate alan Toplam Verimlilik değeri olmalıdır..

     

 

Verimlilik hesaplamaları kolay gibi gözükse de dikkat edilmesi gereken pek çok noktayı içinde barındırmaktadır. Özellikle çıktı ve girdi olarak kullanılan faktörlerin ölçümünde kullanılan birimler büyük önem taşımaktadır. Zira bu durum elde edilen değerin yorumunu direkt olarak etkilemektedir. Şimdi sırası ile Kısmi Verimlilik ve Toplam Verimlilik ölçümlerinin nasıl yapıldığını birer örnek üzerinde kısaca açıklamaya çalışalım.

 

 

 

 

 

 

 

	Birim Fiyatı	Miktarı
Üretilen Mamul	20 YTL/m2	1.000 m2
Üretilen Yarı Mamul	10 YTL/m2	300 m2
İşgücü	20 YTL/saat	5 kişi
Malzeme	0,5 YTL/m2	4.000 m2
Enerji	1 YTL/kwh	1.600 kwh

Orman ürünleri imal eden bir firmanın 2006 yılı Ağustos ayına ilişkin bazı verilerinin yukarıdaki gibi olduğunu varsayalım. Bu durumda ilgili firma için bazı verimlilik değerlerini hesaplayalım ve yorumlamaya çalışalım. (Firma, haftada 6 gün, günde tek vardiya halinde 8 saat çalışmaktadır)

 

a. İşgücü kısmi verimliliği      =          Toplam Çıktı (m²) / İşgücü Miktarı (adam*saat)

                                               =          ﴾1000+300﴿ / ﴾24*8*5)

                                               =          1,35 m²/adam*saat

    Enerji kısmi verimliliği       =          Toplam Çıktı (m²) / Enerji Miktarı (kwh)

                                               =          ﴾1000+300﴿ / 1600

                                               =          0,81 m²/kwh

 

Buna göre; “işçilik saati başına üretilen çıktı miktarı 1,35 m²” iken “1 kwh enerji kullanımı ile 0,81 m² ürün” elde edilmektedir. Yukarıdaki iki formülde çıktılar miktar olarak alınmıştır. Çıktıların tutar olarak alınması durumunda ise mamul ve yarı mamul miktarları birim fiyatları ile çarpılarak toplanmalıdır. Bu durumda verimlilik değerinin birimleri sırası ile “YTL/adam*saat” ve “YTL/kwh” olacaktır.

 

b. Çoklu Faktör Verimliliği    =          Toplam Çıktı (YTL) / İşgücü Tutarı(YTL) + Enerji Tutarı (YTL)

                                               =          )1000*20)+(300*10) / ﴾24*8*5*20)+(1*1600)

                                               =          1,10

Burada Çoklu Faktör Verimliliği, işgücü ve enerjinin girdi olarak kullanılması ile hesaplanmıştır. Bununla birlikte; çıktı (pay) değerleri aynı kalmak suretiyle (işgücü+malzeme) ya da (malzeme+ enerji)nin girdi (payda) olarak kullanıldığı Çoklu Faktör Verimliliği değerleri de hesaplanabilir.

 

Dikkat çekilmesi gereken bir diğer nokta da Çoklu Faktör Verimliliği değerinin biriminin olmamasıdır. Zira hem girdi hem de çıktı değerleri tutar (miktar*birim fiyat) olarak yazılmıştır. Her ne kadar çıktı miktarlarını toplamak mümkün olsa da girdi miktarlarını toplamanın (adam*saat ile kwh) söz konusu olamayacağı ortadadır. Bu nedenle Çoklu Faktör Verimliliği ve Toplam Verimlilik hesaplamaları yapılırken girdi ve çıktı miktarlarının kendi içinde ortak bir birimle ifade edilmeleri zorunludur. Bu ortak birim de genelde ilgili faktörlerin parasal tutarı olmaktadır. Benzer şekilde şimdi de Toplam Verimlilik değerini hesaplayalım.    

c. Toplam Verimlilik                         

Toplam Çıktı (YTL) / İşgücü Tutarı(YTL) + Enerji Tutarı (YTL)+Malzeme Tutarı (YTL)

                        )1000*20)+(300*10) / ﴾24*8*5*20)+(1*1600)+(0,5*4000) = 1,00

                       

Her üç (a,b ve c) verimlilik hesaplamasına bakıldığında kısmi verimlilik değerinin kendi içinde yorumlanabildiği ancak birimden soyutlanan çoklu faktör verimliliği ve toplam verimlilik değerlerinin yorumlanamadığı görülmektedir. Bu durumda firmalar verimli çalışıp çalışmadıklarına nasıl karar vereceklerdir? Bu sorunun yanıtını gelecek yazımızda aramaya çalışacak ve verimliliği arttırmak için neler yapılabileceği konusuna odaklanacağız.